Papieża Franciszka teologia czasu w świetle filozofii Emmanuela Levinasa

Przedstawienie tytułowego problemu wymaga osadzenia go w historii myśli europejskiej. Dlatego w pierwszej części artykułu przypominamy główne sposoby rozumienia czasu. Platon opisał czas przez odniesienie do wieczności jako jej ruchome odbicie, a Arystoteles skojarzył czas z fizyką, ruchem bytów zmiennych. Podstawę bytu, którą opisuje metafizyka, uznał za nieruchomą, wieczną. Nowożytność rozwinęła naukowe pojęcie czasu ściśle powiązanego z ruchem i przestrzenią, czyli przejęła myśl o czasie Arystotelesa, ale odrzuciła jego metafizykę. Zasadniczej zmiany dokonał Heidegger, który umieścił czas w fundamencie metafizyki. Levinas skonfrontował myśl Heideggera z żydowskim rozumieniem czasu, wprowadzając pojęcie stworzenia. Franciszek przyjmuje Levinasowe rozumienie czasu. Pokazuje teologiczne rozumienie teraźniejszości, przyszłości i przeszłości – w tym znaczenie pamięci. Każda z nich należy do Boga i jest nam dana przez Boga. Ta teologia czasu ma ważne konsekwencje m.in. w teologii wyzwolenia i w eklezjologii. Analiza tekstów Franciszka o czasie prowadzi nas do sformułowania hipotezy: teologia Franciszka w swojej metafizycznej strukturze jest oparta na filozofii egzystencjalistycznej oraz na zakorzenionej w judaizmie myśli Levinasa.

Presenting the title problem requires setting it in the history of European thought. Therefore, in the first part of the article we recall the main ways of understanding time. Plato described time by reference to eternity as its moving reflection, and Aristotle associated time with physics, the movement of changeable entities. He considered the basis of being described by metaphysics as immovable, eternal. Modernity developed the scientific concept of time closely associated with motion and space, that is, it took over Aristotle’s idea of time, but rejected his metaphysics. A fundamental change was made by Heidegger, who placed time in the foundation of metaphysics. Levinas confronted Heidegger’s thought with the Jewish understanding of time by introducing the concept of creation. Francis adopts Levinas’ understanding of time. He demonstrates a theological understanding of the present, future and past – including the importance of memory. Each belongs to God and is given to us by God. This theology of time has important implications in the theology of spirituality and ecclesiology, among others. An analysis of Francis’ texts on time leads us to formulate a hypothesis: Francis’ theology in its metaphysical structure is based on existentialist philosophy, and on Levinas’ thought rooted in Judaism.