Theological Themes in Origen’s First Homily on Psalm 76 (77) and Their Subsequent Reception

The collection of Origen’s presumably last works, the 29 homilies on the Psalms, was recently discovered and published in 2015. In the homily on Psa 76:1-9, we can find threads of the theology of spirituality intertwined with more systematic speculations. The sanctifying action of the Logos comes here to the fore. God-Logos enables the Christian to sacrifice himself fully with his mind, tongue and all his senses. The Word, which has been living for ages in the womb of the Father, educates the human word, liable to agitation, to silence. Origen looks for a cure in afflictions. He finds it in the image of hands outstretched to God and in constant reminding of Him. The Psalmist ponders “the ancient days” and “the eonic years” and asks if God can reject man forever (Psa 76:6–8). In his commentary, Origen seems to refer to his speculations from much earlier years, known from the work On First Principles, in which he expressed views on the preexistence of rational beings, preceding the present world, and the multiple transformation of worlds. Are these speculative threads still present in his last work? The article tries to explain Origen’s statements and understand them properly.

Zbiór niedawno odkrytych i wydanych w 2015 r. dwudziestu dziewięciu homilii Orygenesa do Psalmów, to prawdopodobnie, jak wykazuje L. Perrone, ostatnie jego dzieło. Homilie stały się przedmiotem analizy pod kątem formalnym: języka, okoliczności napisania, aluzji historycznych etc. Przychodzi czas na zgłębianie ich treści teologicznych. W homilii do Ps 76, 1–9 przeplatają się wątki z zakresu duchowości i pewne spekulacje. Na pierwszy plan wysuwa się uświęcające działanie Logosu. Bóg–Słowo uzdalnia chrześcijanina do pełnej ofiary z samego siebie, swego umysłu, języka i wszystkich zmysłów. Przebywające od wieków w łonie Ojca Słowo wychowuje do milczenia ludzkie słowo, podatne na wzburzenie. Kaznodzieja szuka lekarstwa na utrapienia w wyciągniętych rękach do Boga i w ciągłym przypominaniu o Nim sobie. Psalmista rozważa „dni dawne” i „lata wieczne” oraz pyta, czy Bóg może odrzucić na wieki (Ps 76, 6–8). W komentarzu do Psalmów zdaje się nawiązywać do swoich spekulacji z dużo wcześniejszych lat, znanych z dzieła O zasadach. Wyrażał tam poglądy o preegzystencji bytów rozumnych, poprzedzającej obecny świat, i wielokrotnej transformacji światów, po których nastąpi powrót wszystkiego do Boga. Czy te wątki spekulacyjne są obecne w ostatnim jego dziele? Czy poglądy Orygenesa zmieniły się? Autor artykułu stara się wniknąć w dość zdawkowe wypowiedzi kaznodziei i właściwie je zrozumieć.