Iconotropy of images of St Barbara from the Upper Silesian coal mines: the case of “Graf Franz” / “Wawel” mine

The article discusses the formal changes to the image of Saint Barbara from the “Graf Franz” / “Wawel” coal mine and the accompanying ontological changes to the object in the light of politically and economically motivated transformations. The images of Saint Barbara placed in the pit head buildings of the coal mines in Upper Silesia particularly intensively at the turn of the 19th and 20th centuries were objects of religious cult, and were mostly created by the professional artists. As objects of miners’ piety, based on devotion to the Blessed Sacrament, they represented the idea of an art object unified with theology. During the communist rule in Poland, the statue of Saint Barbara was removed from the pit head building and hidden by the miners, and given the status of a symbol of resistance against the state authorities. The returning of the image to the pithead building in 1980 and repainting it with technical paint made it a religious and political symbol, while also serving as an apotropaic object. After the liquidation of the “Wawel” mine, the sculpture, covered with a realistic polychrome, serves as a devotional object in the Church of Saint Pius X in Ruda Śląska.

Artykuł omawia zmiany formalne wizerunku świętej Barbary z kopalni „Graf Franz” / „Wawel” oraz towarzyszące jej zmiany ontologiczne obiektu w świetle przemian o podłożu politycznym i ekonomicznym. Wizerunki świętej Barbary, umieszczane w cechowniach kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku szczególnie intensywnie na przełomie XIX i XX wieku, były obiektami o potencjale kultowym, wykonywanymi przeważnie przez zawodowych artystów. W połączeniu z górniczą pobożnością bazującą na nabożeństwie do Najświętszego Sakramentu, tworzyły jednorodny obraz sztuki i teologii. W okresie rządów komunistycznych w Polsce Ludowej doszło to usunięcia rzeźby świętej Barbary z cechowni i ukrycia jej przez pracowników kopalni, dzięki czemu zyskała ona status symbolu oporu przeciwko władzy. Powrót wizerunku do cechowni w 1980 roku i przemalowanie farbą techniczną sprawiły, że stał się on symbolem religijnym, politycznym, a jednocześnie pełnił funkcję obiektu apotropeicznego. Po likwidacji kopalni „Wawel”, rzeźba pokryta realistyczną polichromią, pełni rolę obiektu dewocyjnego w kościele pw. św. Piusa X w Rudzie Śląskiej.