Motywy wędrówki dusz i dybuka w kulturze żydowskiej i ich współczesna realizacja w twórczości Jony Wolach

This article describes two concepts important for Jewish mysticism – dybbuk and the transmigration of soul, and goes on to present their contemporary usage in the works by Yona Wollach. The concept of the transmigration of souls (in Hebrew: gilgul neshamot) describes a situation whereby the soul of a dead person returns to the this world and occupies a new body. In the case of the dybbuk (in Hebrew: dibuk), on the other hand, the body of a living person, who has his or her own soul, is possessed by the spirit of a dead person. The concepts of reincarnation and dybbuk played an important role not only in religious tradition but also in folklore and popular and high culture. Both became the focus of a number of artworks. The article presents fragments of the poems of the Israeli poet Yona Wollach (1944–1985), in which she describes psychological states similar to transmigration of souls and being captured by a dybbuk. The article aims to show that these poetic images are in close connection with Wollach`s concept of the human psyche.

Artykuł przybliża dwa ważne pojęcia mistyki żydowskiej – dybuka i wędrówki dusz, a następnie ukazuje współczesne nawiązanie do nich w twórczości Jony Wolach. Pod pojęciem wędrówki dusz (hebr. gilgul neszamot) rozumie się sytuację, w której dusza zmarłego wraca do świata doczesnego i zamieszkuje w nowym ciele. Natomiast w przypadku dybuka (hebr. dibuk) dochodzi do zawładnięcia ciałem żywego człowieka, posiadającego już jedną duszę, przez ducha zmarłej wcześniej osoby. Pojęcia wędrówki dusz i dybuka odgrywały istotną rolę nie tylko w tradycji religijnej, ale i w folklorze oraz kulturze popularnej i wysokiej, stając się tematem wielu dzieł artystycznych. W tekście prezentowane są fragmenty wierszy izraelskiej poetki Jony Wolach (1944–1985), w których opisuje ona stany psychiczne zbliżone do wędrówki dusz i zawładnięcia przez dybuka. Artykuł ma na celu ukazanie, że te poetyckie obrazy pozostają w głębokim związku z podzielaną przez Wolach koncepcją ludzkiej psychiki.