Czy Unia Europejska już nie wytycza kierunku rozwoju ludzkości? Kryzys idei integracji w Unii Europejskiej

Od przynajmniej kilku lat wśród naukowców, polityków czy dziennikarzy powszechne są poglądy o tym, że Unia Europejska znalazła się w kryzysie. Pro­blem ten ma już całkiem obszerną literaturę2. Jednym z najważniejszych źródeł problemów UE i czynnikiem, który szczególnie mocno przyczynił się do tego, że zaczęto postrzegać UE jako organizację, która znalazła się w kryzysie, był światowy kryzys gospodarczy po roku 2008 i jego następstwa3. Inne problemy i wyzwania to między innymi kwestia legitymacji UE i jej instytucji4, zagrożenie terroryzmem, wzrost poparcia dla skrajnych, radykalnych, eurosceptycznych itp. poglądów i partii politycznych w społeczeństwach państw UE (oraz ich wpływ na programy i działania partii „głównego nurtu”), postępujące zróżnicowanie integracji państw UE i jego skutki dla przyszłości Unii, niepewność co do na­stępstw dla NATO i współpracy w ramach szeroko rozumianego Zachodu po objęciu urzędu prezydenta USA przez Donalda Trumpa, napływ uchodźców/imi­grantów do państw UE z regionu Bliskiego Wschodu i Afryki, konflikt zbrojny na wschodniej Ukrainie i polityka zagraniczna Rosji (w tym szczególnie aneksja Krymu, co stanowiło naruszenie pozimnowojennego porządku międzynarodo­wego) czy bezprecedensowe wydarzenie w historii UE (Wspólnot Europejskich; WE), jakim była notyfikacja złożona 29 marca 2017 roku Radzie Europejskiej przez premier rządu Wielkiej Brytanii Theresę May5 (w następstwie wyniku re­ferendum z czerwca 2016 r.) o zamiarze wyjścia tego państwa z UE. Do tej swoistej „listy nieszczęść” UE w drugiej dekadzie XXI wieku można by zapewne dodać jeszcze przynajmniej kilka innych. Wszystkie te kryzysy mają swoją indywidualną specyfikę, a UE, przynajmniej na miarę swoich możliwoś­ci, podejmuje działania, aby sobie z nimi poradzić. Tezą niniejszego artykułu jest pogląd, że oprócz kryzysów „bieżących” czy też „doraźnych”, w odniesieniu do UE mamy do czynienia z problemem znacznie głębszym. Można go określić jako kryzys idei dalszej integracji, tzn. brak zdefiniowanego, wyraźnie okreś‑ lonego, realistycznego celu dalszego funkcjonowania UE jako najważniejszej struktury integracyjnej w Europie. Precyzując, chodzi o cel, który wzmacniałby w obywatelach państw Unii poczucie sensu istnienia UE i jej instytucji i byłby czymś więcej niż tylko dążeniem do zachowania osiągnięć integracyjnych i utrzy­mania aktualnego stanu rzeczy, który pozwalałby żywić przekonanie, że UE i jej instytucje nie funkcjonują same dla siebie, ale działają, aby osiągnąć coś więcej niż bieżące wykonywanie obowiązków wynikających z aktualnych regulacji praw­nych. Celu, który może nie „porywałby” mieszkańców państw UE, ale byłby w ta­kim stopniu atrakcyjny, konkretny i powszechnie akceptowany, że stanowiłby coś, do czego dążymy i dla czego warto ponosić jakieś wyrzeczenia, który wzmacniał­by jedność Europejczyków, ich poczucie wspólnoty i solidarność w ramach UE. Jeszcze kilkanaście lat temu sytuacja pod tym względem wyglądała wyraźnie inaczej. W opiniach na temat UE i jej przyszłości przeważał optymizm, a cza­sami nawet entuzjazm. Przykłady tego rodzaju poglądów zawarto w drugiej części niniejszego opracowania. W przeszłości idea integracji, rozumiana jako w miarę precyzyjnie zdefiniowane, zaakceptowane i wiążące prawnie cele, które nadawałyby sens istnienia UE (WE), była znacznie silniejsza. Oprócz celów UE (WE) zdefiniowanych w traktatach olbrzymi wpływ na nadanie sensu istnienia UE (WE) miały okoliczności i uwarunkowania międzynarodowe. Cele te jednak albo zostały przez UE (WE) osiągnięte, albo się zdezaktualizowały. Temu zagad­nieniu poświęcona jest kolejna, trzecia część niniejszego opracowania. W podsu­mowaniu zawarto najważniejsze wnioski oraz wskazano dwa przykłady rozwoju polityk UE, które mogłoby stanowić dalszy cel(e) integracji w ramach UE i tym samym pomóc ponownie „ożywić” ideę integracji w Unii.