Patrząc na Buczę. Badacz Zagłady wobec wizualnych świadectw współczesnego ludobójstwa

Masakra cywilów, jakiej dopuścili się Rosjanie w Buczy, jest punktem wyjścia do rozważań na temat tekstowych i wizualnych świadectw zbiorowej przemocy, aktów ludobójstwa, a przede wszystkim Zagłady. Namysłowi poddane zostały wybrane przykłady przemocy indywidualnej i działań eksterminacyjnych mających miejsce w różnych uwarunkowaniach historycznych i politycznych (od zbrodni na jeńcach podczas wojny secesyjnej, linczu, Holokaustu, wojny w Syrii i rosyjskich zbrodni wojennych popełnianych w Ukrainie). Zróżnicowaniu kontekstu historyczno-politycznego towarzyszy różnorodność mediów komunikacyjnych służących do zapisu i przekazania doświadczeń granicznych, które stały się udziałem ofiar: od świadectw pisanych po blogi internetowe i wpisy na Facebooku, od rycin i zdjęć publikowanych w prasie, po profesjonalne filmy dokumentalne wyświetlane w salach sądowych podczas procesów zbrodniarzy i w salach kinowych podczas specjalnych projekcji, a także prywatne zdjęcia i filmy robione telefonami komórkowymi i umieszczane w internecie. Przy zmienności realiów historycznych i mediów pozostaje jednak niezmienny rdzeń tego typu świadectw: po pierwsze nieodparta potrzeba, wręcz nakaz ich sporządzania, po drugie — fundamentalne podobieństwo, czyli wspólne dla wszystkich tych świadectw fundament: śmiertelny lęk, przerażenie, groza, poczucie bezbronności i opuszczenia. Autor skupia się przede wszystkim nad charakterem przekazu wizualnego, fenomenem fotografii okrucieństwa i przemocy, oraz ich oddziaływania na odbiorcę.

The massacre of civilians perpetrated by the Russians in Bucha is a point of departure for reflections dealing with textual and visual testimonies of collective violence, acts of genocide, and, predominantly, the Holocaust. The author ponders on selected examples of individual violence and extermination undertakings in assorted historical and political circumstances (from crimes committed against prisoners of war during the American Civil War, lynching, the Holocaust, the war in Syria, and Russian war crimes perpetrated in Ukraine). The differentiation of the historical-political context is accompanied by the diversity of communication media recording and transmitting borderline experiences involving victims: from written testimonies to Internet blogs and Facebook posts, from drawings and photographs published in the press to professional documentary films screened in courtrooms in the course of trials of criminals and in cinemas during special film projections, as well as private photographs and forms obtained with cell phones and put on the Internet. Alongside the variability of historical facts and the media there still remains the unchanging core of all those testimonies: first, the compelling need, an outright injunction, to create them; secondly – fundamental similarity, i.e. a foundation shared by all such testimonies: mortal fear, horror, dread, a feeling of being abandoned, and vulnerability. The author concentrated predominantly on the character of visual communication, the phenomenon of cruelty and violence photography as well as their impact upon the recipient.