Myśliciel w zadżumionym mieście. Machiavellego dyskurs o zarazie

Dla Nicolla Machiavellego sztuka rządzenia państwem podobna była do sztuki lekarskiej. Polegała na skutecznej profilaktyce w czasach prosperity i uzdrawiających, czasem wręcz brutalnych interwencjach w momentach kryzysu. Władca powinien być jak lekarz ciała politycznego, które każdego dnia zagrożone jest śmiertelnymi chorobami – dżumą, buntem, nieporządkiem, zniewoleniem, demagogią, dekadencją. Medycyna i polityka zazębiają się w wielu punktach machiawelicznego dyskursu, tworząc specyficzne imaginarium, przez które przenikają lęki i traumy pokoleń żyjących w ciągłym zagrożeniu powrotem dżumy. Wydawałoby się więc, że filozofię Machiavellego można odczytywać jako przypadek polityczno-medycznego projektu, będącego odpowiedzią na kryzys spowodowany zarazą, rzeczywistą i metaforyczną. Tymczasem w pismach tego kontrowersyjnego myśliciela mamy także do czynienia z formą pastiszu mającego na celu parodystyczne przedstawienie nie tylko rzeczywistości zarazy, ale także literatury, która o niej opowiada. Dychotomia dyskursów sięgająca samej istoty corpus machiavellicum często prowadziła komentatorów do wniosku, iż istnieje pewien kłopotliwy rozłam między Machiavellim ojcem obiektywnej nauki politycznej wzorowanej na naukach medycznych a Machiavellim artystą, twórcą subiektywnych i fikcyjnych światów literackich. Ta pozorna sprzeczność może jednak zostać łatwo przekształcona w bardziej spójny portret Machiavellego jako myśliciela, dla którego przewodnim motywem jest refleksja nad kondycją człowieka stojącego w obliczu katastrofy. Jedno i drugie podejście odpowiada duchowi renesansowego odradzania się po zarazie, przeciwdziałającego rezygnacji i dążącego do regeneracji społeczeństwa.

Niccolò Machiavelli viewed the governance of a state as parallel to the practice of medicine — endeavors characterized by proactive measures during times of prosperity and healing, at times harsh, interventions during moments of crisis. In Machiavelli’s conception, the ruler assumes the role of a physician for the body politic, perpetually threatened by a host of maladies including plague, rebellion, disorder, subjugation, demagoguery, and decadence. The intersection of medicine and politics within Machiavellian discourse constructs a unique narrative framework, reflecting the anxieties and collective traumas of generations grappling with the constant specter of plague resurgence. It appears, therefore, that Machiavelli’s philosophical framework can be interpreted as a socio-political venture akin to a medical intervention, formulated in reaction to both the tangible and metaphorical crises precipitated by the plague. Simultaneously, within the works of this contentious philosopher, we encounter a form of pastiche intended to satirize not only the reality of the plague but also the literature that chronicles it. The dichotomy of discourses inherent within the corpus machiavellicum often prompts scholars to discern a perplexing disjunction between Machiavelli as the progenitor of objective political science, modeled after medical principles, and Machiavelli as the artist, weaving subjective and fictional literary worlds. However, this apparent contradiction can be reconciled into a more coherent depiction of Machiavelli as a thinker, whose central theme revolves around contemplation of the human condition amidst calamity. Both perspectives resonate with the ethos of the Renaissance resurgence following the plague, defying resignation and striving to rejuvenate society.