Niewierzący a praktykujący. Materiały do refleksji nad pozorną aktywnością religijną

W artykule stawiam pytanie, czy deklarowanie braku wiary w Boga, przy jednoczesnym uczestnictwie w praktykach religijnych, nosi znamiona pozorności. Zagadnienie to analizuję wykorzystując koncepcję działań pozornych zaproponowaną przez Profesora Jana Lutyńskiego. Podaję przykłady rozmaitych motywów, jakimi kierują się ludzie decydując się na uczestnictwo w wydarzeniach religijnych (np. tych charakterystycznych dla okresu komunizmu w Polsce, czy wśród emigracji). Pozareligijne motywy zdają się być właściwe dla ludzi, których wiara jest słaba. Przykłady te pokazują, że przyczyny aktywności ludzi w praktykach religijnych powinny być rozpatrywane w kontekście nie tylko religijnym. Jaka jest skala tego zjawiska? W artykule prezentuję wyniki rozmaitych badań, które pokazują, że „niewierzący praktykujący” w Polsce to około 1/3 wszystkich tych, którzy określają siebie jako „niewierzących”. Niewierzący praktykujący przestrzegają zasad religijnych głównie w czasie świąt. Motywy ich postępowania są w większości przypadków świeckie. Czy można takie działania nazwać pozornymi? Jest wiele właściwości tych zjawisk, które wpisują się w koncepcję działań pozornych przedstawioną przez Lutyńskiego.

The article addresses the question of whether it is possible not to believe in God but still participate in religious rituals, or in other words, is such an action an ‘apparent’ one? This question is considered within the framework of ‘apparent actions’ proposed by Professor Jan Lutyński. Examples are provided of very different motives belonging to a range of people, such as emigrants or those living during the Communist times in Poland, when they decide to participate in certain Catholic ceremonies. Such non-religious motives might be characteristic for people whose faith is weaker. These examples show that the role of participation in so-called ‘cult’ (religious ceremony and ritual) is much wider than just the religious aspect. The article presents results of different studies which show that the number of ‘participating non-believers’ represents about 1/3 of all people in Poland who declare themselves to be ‘non-believers’. ‘Non-believers’ obey religious rituals most often during Christmas time and Easter when their motives are in most cases secular. There are many characteristics of such action that apply to the concept of apparent actions presented by Lutyński.