SIŁY OBRONY TERYTORIALNEJ SOCJALISTYCZNEJ FEDERACYJNEJ REPUBLIKI JUGOSŁAWII – OBYWATELSKI WYMIAR SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA CZY ROZSADNIK FEDERACJI?

Powyższe ujęcie tematu wskazuje na problematykę badawczą związaną z rolą i miejscem Sił Obrony Terytorialnej w systemie bezpieczeństwa Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (SFRJ). Jednostki SOT utworzono pod wpływem interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 r. Władze w Belgradzie zinterpretowały stłumienie „praskiej wiosny” jako ostrzeżenie dla polityczno-militarnej pozycji Jugosławii w świecie. Jugosłowiańska doktryna wojskowa zakładała bowiem przygotowanie się na konflikt zbrojny wyłącznie z Zachodem (wojskami NATO). Zdając sobie sprawę, że SFRJ nie byłaby w stanie obronić się przed atakiem ze Wschodu, komunistyczne władze polityczno-wojskowe uznały, że jest to właściwy moment, aby wykorzystać doświadczenia z okresu walk partyzanckich w czasie II wojny światowej. W związku z tym opracowana została koncepcja wojenna zwana doktryną powszechnej obrony narodowej. Zgodnie z nowym ustawodawstwem system obrony terytorialnej powstał w republikach, gminach, społecznościach lokalnych i organizacjach pracowniczych. Odbiegał on w swojej postaci od klasycznej organizacji wojskowej, co wynikało z założenia jej twórców, że miał on stać się zalążkiem ruchu partyzanckiego na wypadek agresji z zewnątrz. Jednakże jednostki SOT posiadały elementy składowe typowej organizacji wojskowej, takie jak: struktury dowodzenia, system szkoleń, jednostki bojowe, kadry i uzbrojenie. Po decentralizacji politycznej, przyjętej w Konstytucji SFRJ z 1974 roku, oddziały te zostały przekształcone w siły zbrojne poszczególnych republik, ograniczając tym samym funkcjonalną legitymizację Jugosłowiańskiej Armii Ludowej. Istnienie dwóch, konkurencyjnych względem siebie, elementów systemu obrony państwa przyczyniło się do rozpadu federacji jugosłowiańskiej.

This approach to the subject points to research issues related to the role and place of the Territorial Defence Forces (teritorijalne odbrane snage - TOS) in the security system of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (SFRY). TOS units were created under the influence of the Warsaw Pact intervention in Czechoslovakia in 1968. The authorities in Belgrade interpreted the suppression of the "Prague Spring" as a warning to the political-military positions of Yugoslavia in the world. Yugoslav military doctrine implied in fact prepare for armed conflict only with the West (NATO troops). Realizing that the SFRY would not be able to defend against an attack from the East, the top military and political establishment decided that the time is right to take advantage of experiences from the guerrilla during the Second World War. In this regard military doctrine called the "Doctrine of Total National Defence” was formed. In accordance to legislation a new system of Territorial Defence Forces was formed within republics, municipalities, local communities, and labour organisations. As a bearer of people's resistance the Territorial Defence Forces deviated in form from a classical military organisation. However it comprised elements of a military organisation, such as chain of command, system of training, combat units, cadres and arms. Following the political decentralisation, adopted in the Constitution of 1974, the Territorial Defence Forces were transformed into armed forces of particular republics thus affecting functional legitimacy of the Yugoslav People's Army. The existence of two competing elements of the state defence system leads to the hypothesis that the establishment of the TOS and convert them into republican armies, was one of the reasons for the disintegration of the Yugoslav federation.