Wiadomości o polsko-litewsko-ruskiej hierarchii kościelnej. Z diariuszy Karola Stanisława i Michała Kazimierza Radziwiłłów oraz Józefa Juliana Sapiehy i Antoniego Sebastiana Dembowskiego

Prozopografia kościelnych elit nowożytnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów pozostaje wciąż obszarem eksplorowanym badawczo w stopniu zbyt znikomym względem wagi owej problematyki. Hierarchowie Kościoła katolickiego (w mniejszym stopniu dotyczy to hierarchów Kościoła prawosławnego) wywierali doniosły wpływ na życie nie tylko religijne (co zrozumiałe), ale również polityczne, kulturalne i gospodarcze społeczeństwa staropolskiego, tym samym należąc do szczególnie eksponowanych postaci tamtej epoki. Mimo to niewielu spośród nich doczekało się monografii życia i działalności, podobnie jak stosunkowo nieliczne źródła do ich biografii zostały wydane drukiem. Wiele z tych źródeł w ogólności pozostaje niedostrzeżonych, a zawarta w nich faktografia jest nieznana autorom kolejnych publikacji z odnośnej problematyki. Niniejsza edycja, jakkolwiek o charakterze przyczynkarskim, wprowadza do obiegu naukowego cenny zasób informacji do biografii reprezentantów katolickiej hierarchii kościelnej (przede wszystkim obrządku łacińskiego, w mniejszej mierze obrządków unickich) z ziem polsko-litewsko-ruskich schyłku XVII oraz dwóch pierwszych tercji XVIII wieku. Zostały one zaczerpnięte z diariuszy Karola Stanisława Radziwiłła (1669–1719), jego syna Michała Kazimierza Radziwiłła (1702–1762), dalej Józefa Juliana Sapiehy (1708–1754) oraz Antoniego Sebastiana Dembowskiego (1682–1763), z których dwaj ostatni sami należeli do grona episkopatu. Ze względu na pozycję tychże autorów zapisek w życiu społeczno-politycznym tudzież religijnym i kulturalnym ówczesnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, pozostawione przez nich z myślą o potomności świadectwa zasługują na baczniejszą uwagę ze strony badaczy epoki i winny doczekać się krytycznego wydania w całości. Obecna natomiast publikacja stanowi wyłącznie ukierunkowany tematycznie wybór owych zapisek, opatrzony naukowym komentarzem, mającym umożliwić czytelnikowi orientację w aktualnym stanie badań. Dodać należy, iż większość publikowanych świadectw zapisana w oryginale została po polsku, natomiast pozostałe po łacinie.

The prosopography of the Church élites of the Polish-Lithuanian Commonwealth still remains hardly explored, in spite of the importance of this subject. The members of the hierarchy of the Catholic Church (and, to a lesser extent, of the Orthodox one) not only shaped the religious life of the old Polish society, but also strongly influenced its politics, culture, and economics. Therefore, they were among the most prominent figures of that age. Nevertheless, the lives and deeds of only a few of these people have yet been covered in monographs. Likewise, relatively few sources for their biographies have been published in print. Many of these sources have not been discovered so far, and their factual contents remain unknown to the authors of subsequent publications in this field. This edition, despite being but a contribution, enriches the present state of knowledge with valuable information concerning the biographies of the representatives of the Catholic Church hierarchy (above all of the Roman rite and, to a lesser extent, of the Uniate one) in the territories of the Polish-Lithuanian Commonwealth of the last decade of the seventeenth century and of the first six decades of the eighteenth. These materials are excerpts from the diaries of Karol Stanisław Radziwiłł (1669–1719), his son Michał Kazimierz Radziwiłł (1702–1762), Józef Julian Sapieha (1708–1754), and Antoni Sebastian Dembowski (1682–1763), the last two of which were bishops themselves. It is because of the social position of the authors of these diaries in the socio-political, religious and cultural life of the Polish-Lithuanian Commonwealth that the written testimonies which they left to posterity deserve to be carefully studied by specialists in that period and covered in a complete critical edition. The present publication, instead, is no more than a thematically oriented selection of excerpts from these diaries, edited with a scholarly commentary whose aim is to give the reader an overview of the present state of knowledge. It also should be added that most of the testimonies included in this publication were originally written in Polish, whereas only some of them, in Latin.