О некоторых актуальных аспектах интерпретации либеральной традиции в России

The article examines the key moments of the transformation of the liberal tradition in Russia in the context of analysis of the main directions of the evolution of liberal ideological discourse and liberal culture in Western Europe and the United States. The need for such an analysis is determined, primarily, by the fact that since the early 1990s the Western liberal stereotypes became ideological basis for the new Russian political elite and the dominant trend of state propaganda. However, the main fact is often overlooked: in the XX century Russian liberalism has twice been compromised so that in the short-term the hopes for the revival of the liberal ideas are left. The crisis of the liberal tradition delineated also the West. Liberalism is undergoing there very significant transformation, with far-reaching cultural and political implications. In particular, at the end of XX – beginning of XXI cc. more active role in Western public discourse began to play the radical neo-conservative versions of an ideology that combined conservative program of political reforms with a strong libertarian (neoliberal) rhetoric, which is actively used by the ruling circles of the USA and Western Europe for ideological influence on the political elites of Russia as like as the Central and Eastern Europe during the so-called “velvet revolutions”. At the same time in the late twentieth century, more and more clearly and sharply came to the fore anti-liberal thought and criticism that has always evolved in parallel with liberalism itself and almost never stopped its existence.  

W artykule rozpatruje się kluczowe momenty transformacji tradycji liberalnej w Rosji w kontekście analizy głównych kierunków ewolucji liberalnego dyskursu ideologicznego oraz kultury liberalnej w Europie i USA. Konieczność tejże analizy wynika przede wszystkim stąd, iż od początku lat 90-tych XX stulecia zachodnie stereotypy liberalne stały się podstawą ideologiczną dla nowej rosyjskiej elity politycznej oraz dominującą tendencją propagandy państwowej. Zarazem często traci się z pola widzenia główny fakt: w wieku XX liberalizm rosyjski uległ dwukrotnej kompromitacji, toteż nadzieje na odrodzenie idei liberalnych w perspektywie krótkookresowej praktycznie nie istnieją. Kryzys tradycji liberalnej zaznaczył się również na Zachodzie. Liberalizm przeżywa tam głęboko znaczące przemiany, posiadające daleko idące następstwa kulturowe i polityczne. W szczególności, w końcu XX i na początku XXI wieku bardziej aktywną rolę w zachodnim dyskursie publicznym zaczęły odgrywać radykalne, neokonserwatywne wersje ideologii, łączące konserwatywny program reform politycznych z silną retoryką libertariańską (neoliberalną), którą kręgi rządzące USA oraz Europą Zachodnią aktywnie wykorzystywały w celu ideologicznego oddziaływania zarówno na elity polityczne Rosji, jak i państw Europy Centralnej i Wschodniej w okresie tzw. aksamitnych rewolucji. Zarazem w końcówce XX wieku coraz jaśniej i wyraźniej na pierwszy plan wysunęły się idee antyliberalne i krytyka antyliberalna, które zawsze rozwijały się równolegle w stosunku do samego liberalizmu i których istnienie niemal nigdy nie uległo przerwaniu.

В статье рассматриваются ключевые моменты трансформации либеральной традиции в России в контексте анализа основных направлений эволюции либерального идеологического дискурса и либеральной культуры в Западной Европе и США. Необходимость такого анализа определяется, прежде всего, тем, что с начала 1990-х годов западные либеральные стереотипы стали идеологической основой для новой российской политической элиты и доминирующей тенденцией государственной пропаганды. Однако часто упускается из виду главный факт: в XX веке российский либерализм был дважды скомпрометирован так, что в краткосрочной перспективе надежд на возрождение либеральных идей практически не остается. Кризис либеральной традиции обозначился и на Западе. Либерализм переживает там очень значительные трансформации, имеющие далеко идущие культурные и политические последствия. В частности, в конце XX – начале XXI вв. более активную роль в западном публичном дискурсе стали играть радикальные неоконсервативные версии идеологии, сочетающие консервативную программу политических реформ с сильной либертарианской (неолиберальной) риторикой, которая активно использовались правящими кругами США и Западной Европы для идеологического влияния на политические элиты как России, так и стран Центральной и Восточной Европы в период так называемых «бархатных революций». Одновременно в конце двадцатого века все яснее и определеннее выходили на передний план антилиберальные идеи и критика, которые всегда развивались параллельно с самим либерализмом и почти никогда не прекращали своего существования.