Dilemmas of Poland’s foreign and security policies in the post-Cold War period in the context of its geopolitical location between Russia and Germany

Celem badawczym w artykule jest ukazanie wpływu (znaczenia) czynnika geopolitycznego w stosunkach Polski z Federacją Rosyjską (Rosją) i Republiką Federalną Niemiec (Niemcami) w okresie pozimnowojennym, w tym przede wszystkim na stopień zbieżnych i rozbieżnych (sprzecznych) interesów z tymi państwami oraz na dylematy z tym związane dla polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Polski. Główna teza badawcza zawiera się w stwierdzeniu, że czynnik geopolityczny, mimo zmian zachodzących w ostatnich dziesięcioleciach w systemie międzynarodowym (np. przyspieszenie procesów globalizacji), jest nadal jedną z głównych determinant stosunków Polski z Rosją i Niemcami. Jednakże w okresie pozimnowojennym rzutował on zdecydowanie bardziej negatywnie na stosunki Polski z Rosją niż na relacje Polski z Niemcami. W omawianym okresie w polityce zagranicznej Polski znacznie zmalało znaczenie problemu niemieckiego, w jego tradycyjnym rozumieniu źródeł zagrożenia, rosło natomiast znaczenie problemu rosyjskiego. Niemcy były postrzegane przez decydentów polskiej polityki zagranicznej przede wszystkim jako partner i sojusznik (w ramach NATO), natomiast Rosja, jako główne zagrożenie dla bezpieczeństwa Polski, w tym także jako zagrożenie militarne (zagrożenie bezpośrednią napaścią zbrojną). Mając na uwadze zagadnienia bardziej szczegółowe, w opracowaniu wyeksponowane zostały m.in. kwestie dotyczące istoty czynnika geopolitycznego w polityce zagranicznej państw, niektóre uwarunkowania geopolitycznego usytuowania Polski w okresie pozimnowojennym, główne etapy i ich cechy charakterystyczne w stosunkach Polski z Niemcami i Rosją w tym czasie, główne obszary rozbieżnych interesów w stosunkach Polski z Niemcami i Rosja w drugiej dekadzie XXI w., podobieństwa i różnice w polityce Polski wobec Niemiec i Rosji w okresie pozimnowojennym oraz główne dylematy polityki zagranicznej Polski pod koniec drugiej dekady XXI w. wynikające z geopolitycznego usytuowania Polski między Rosją a Niemcami. Jeden z głównych wniosków sformułowanych na podstawie przeprowadzonych rozważań zawiera się w stwierdzeniu, że geopolityczne położenie Polski między Rosją i Niemcami nie oznacza, że mając na uwadze związane z tym zaszłości historyczne, stosunki Polski z tymi państwami skazane są na konfrontacyjny charakter. Czynnik geopolityczny nie ma bowiem charakteru samodzielnej siły sprawczej, determinizmu geopolitycznego, automatycznie eliminującego możliwości wpływu kolejnych polskich rządów na zmianę geopolitycznej sytuacji Polski. Geopolityczne usytuowanie nie determinuje ani wiecznych wrogów ani wiecznych przyjaciół. Z tego samego położenia geopolitycznego Polski można bowiem wyprowadzić różne koncepcje, programy i cele polityki zagranicznej.

The research objective of this paper is the presentation of the influence (significance) of the geopolitical factor in Poland’s relations with the Russian Federation (Russia) and the Federal Republic of Germany (Germany) in the post-Cold War period, first and foremost the influence on the shares of convergent and divergent (contradictory) interests of Poland and the two countries, as well as relevant dilemmas concerning Poland’s foreign and security policies. The main research thesis is that the geopolitical factor remains one of the chief determinants of Poland’s relations with Russia and Germany despite the changes taking place in the international system (e.g. the acceleration of globalisation processes) in the last few decades. In the post-Cold War period, however, it affected Poland’s relations with Russia in a much more negative way than it did the Polish-German relations. The German problem in its traditional sense of a hazard source diminished considerably in the Polish foreign policy in the abovementioned period, while the significance of the Russian problem increased. The decision makers of the Polish foreign policy viewed Germany first and foremost as a partner and an ally (within NATO), while Russia was seen as the main hazard to Polish security, including a military hazard in the form of a direct invasion. Wishing to present more detailed matters, the paper brings to the fore i.a. the issues concerning the essence of the geopolitical factor in the foreign policies of countries, certain conditions of Poland’s geopolitical location in the post-Cold War period, the main stages of Poland’s relations with Germany and Russia in that period together with their characteristics, the main areas of divergent interests in Poland’s relations with Germany and Russia in the second decade of the 21st century, the similarities and differences in Poland’s policy toward Germany and Russia in the post-Cold War period as well as the main dilemmas of the Polish foreign policy toward the end of the second decade of the 21st century stemming from Poland’s geopolitical location between Russia and Germany. One main conclusion formulated on the basis on those deliberations is that Poland’s geopolitical location between Russia and Germany does not doom Polish relations with the two countries to a confrontational nature for historical reasons. The geopolitical factor is not an independent prime mover; it does not entail geopolitical determinism which automatically eliminates the possibility of influencing Poland’s geopolitical situation by subsequent Polish governments. The geopolitical location does not determine eternal enemies or eternal friends because one can derive various conceptions, programmes and objectives of the foreign policy from the same geopolitical location of Poland.